Θεσσαλονίκη, 07 Απριλίου 2016
Προς
την Α.Θ.Π.
Τον
Οικουμενικόν Πατριάρχην
κ.κ.
Βαρθολομαίον
Παναγιώτατε,
Το
μέτρο, το ύφος και το ήθος στα θέματα της ιεράς ψαλμωδίας και του λειτουργικού
Τυπικού, αλλά και ο εθισμός στην κανονική εκκλησιαστική πράξη και παράδοση
πραγματοποιούνται αδιάσπαστα μόνο στον Πάνσεπτο
Πατριαρχικό Ναό από «Τους επί το
ψάλλειν παραγενομένους» (Κανών ΟΕ της εν Τρούλλω Στ΄ Οικουμενικής Συνό-δου)
μετά από πολύχρονη θήτευση στη λατρεία, τους χορούς και τα μουσικά επίπεδα των
χορωδών: Κανονάρχης, βοηθός, Α΄-Β΄ δομέστικος, λαμπαδάριος, πρωτοψάλτης. Συν
αυτοίς ο προγραμματισμός των μουσικών μαθημάτων είναι καθορισμένος και α-παράβατος,
όπως επίσης και η προσαρμογή του Πατριαρχικού χορωδού στον ιδιαίτερο τρόπο
έκφρασης, που δεν συνδέεται με τις προσωπικές ιδιομορφίες των φωνητικών
ικανοτήτων και αισθητικών επιλογών, αλλά με την καθιερωμένη ιεροπρέπεια και σο-βαρότητα
της ιεράς ασματωδίας.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η
Πατριαρχική ψαλτική παράδοση και το
«Τυπικόν κατά το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας», όπως
τιτλοφορείται στα χειρό-γραφα και τις έντυπες εκδόσεις, δεσμεύεται από
συγκεκριμένες στάσεις, κινήσεις, σεβισμούς, χρωματισμούς, ρυθμικές αγωγές και
περιορισμούς των φωνητικών εκτάσε-ων, πλήρη γνώση και τήρηση των κατά περίπτωση
λειτουργικών ακολουθιών, θεολο-γική, φιλολογική και μουσικολογική γνώση της ιεράς
υμνογραφίας και των ρυθμο-τονικών δομών της. Ωστόσο, από τους απαράβατους,
επίσης, κανόνες του Πατριαρχι-κού ύφους είναι η αποδέσμευση από ανοίκειες
καλλιφωνίες, «άτακτες βοές», περιττά
ποικίλματα, επιτηδευόμενα μέλη και εκτεταμένες εκφωνήσεις (Ζωναράς-Βαλσαμών, Σχόλια στον ως άνω Ιερό Κανόνα). Την
ίδια τέλος αναγκαιότητα αποκτά η προσαρμογή στους τρόπους απόδοσης των μελωδιών
από τους παλαιότερους Πατριαρχικούς Δι-δασκάλους.
Ως ειδικός κατ’ επιστήμην, ως ταπεινός ιεροψάλτης επί σειρά
ετών, αλλά και ως εκ των υποχρεώσεών μου, οι οποίες απορρέουν από το οφφίκιό
μου, δοκιμάζομαι και εκπλήσσομαι με τις λύσεις που προωθούνται τελευταία στα
Πατριαρχικά Αναλό-για, οι οποίες βρίσκονται εκ διαμέτρου αντίθετες με τις
πάγιες αρχές της Μ. Εκκλησίας. Προβληματίζομαι δε επειδή γνωρίζω εκ του σύνεγγυς
τα θέσμια και τα πάτρια του Πάνσεπτου Πατριαρχικού Ναού, προς τον οποίον
προσβλέπουν όλες οι κατά τόπους Εκκλησίες.
Από άλλη άποψη πιστεύω ότι τα
προαναφερθέντα θα ήταν χρήσιμα για την προσεγγίζουσα Αγία και Ιερά Σύνοδο,
δεδομένου ότι, νεωτερικά, επισημαίνονται πολλές παρακμιακές καταστάσεις στους
Ορθοδόξους Ναούς, σχετικές με την ψαλ-μωδία και την λατρεία γενικότερα. Ειδικά
για την πρώτη περίπτωση επιχειρείται συστηματικά η χρήση φολκλορικών μελών και
μέσων συγκινησιακού, ευσεβιστικού, συναισθηματικού και διασκεδαστικού τύπου που
καταργούν την κατάνυξη και την ευλάβεια των Ιερών Κανόνων υπό την πίεση μάλιστα
ισχυρών ηχητικών μέσων που εγγίζουν τα όρια της κώφωσης (100db). Από λειτουργικής πλευράς παρατηρούνται, ε-πίσης, φαινόμενα
ακαλαίσθητα στη Ναοδομία, τα σκεύη, τα άμφια, στο λειτουργικό Τυπικό με την
αφαίρεση του βιβλικού στοιχείου κυρίως στη θεία λειτουργία (Ψαλ-τήριο) κ.α.
Ακατάλληλες, ωστόσο, θεωρούνται πολλές από τις μελισματικές μελωδίες των
λεγομένων λειτουργικών, του χερουβικού και του κοινωνικού ύμνου στο
πλαίσιο μιας μονότονης, άλογης και ανιαρής παρήχησης των φωνηέντων.
Σε τελική ανάλυση, η ταχύτατη επί
παγκοσμίου εμβέλειας δορυφορική ενη-μέρωση, που καλύπτει ενίοτε ανεξέλεγκτες
τηλεοπτικές αναμεταδόσεις από Ναούς, αλ-λά και η εμπορευματοποίηση (marketing) που αναπτύσσεται ευρύτατα με ποικίλες εκ-δόσεις
βιβλίων και CD’s ψαλτικής,
προσωπικού καθαρά χαρακτήρα, εκθέτουν ουσι-αστικά το εκκλησιαστικό γεγονός και
την καθιερωμένη γενική ιδέα του, που είναι η μυσταγωγία του θείου και άρρητου
κάλλους. Η δυναμική αυτή της ψαλμωδίας στη θεία λειτουργία, ως άυλη πράξη,
προτρέπει ιεροπρεπώς τους πιστούς
στη συμμετοχή της συγκλονιστικής υποδοχής των αοράτων (χερουβικός ύμνος), την μόνη ελπίδα των ορα-τών, που επισφραγίζεται
με το κοινό Ποτήριο Ζωής!
Με
βαθύτατο σεβασμό και αφοσίωση
Αντώνιος Ε. Αλυγιζάκης
Δρ. Καθηγητής
Άρχων Υμνωδός της
Αγίας του Χριστού
Μεγάλης Εκκλησίας