Πέμπτη 7 Σεπτεμβρίου 2023

Τρίτη 28 Ιουνίου 2022

Για το Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης

Το Τμήμα Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Θεσσαλονίκης αποτελεί μια επανάσταση για την Ανώτατη Εκπαίδευση διεθνώς. Ένα πλήρες νομοθετικό πλαίσιο ρυθμίζει όλες τις λειτουργίες του: ΠΔ 363/20-9-96, ΠΔ 187/1996 και Ν 4009/2011 άρθρο 19 παρ. Ια για τα ειδικά καλλιτεχνικά αντικείμενα. Χαίρομαι που ήμουν παρών σε όλες αυτές τις διαδικασίες! Οι αντιεπιστημονικές εκρήξεις ορισμένων για τη μη εκλογή υποψηφίων της επιλογής τους, τελευταία, χωρίς τα νόμιμα τυπικά και ουσιαστικά προσόντα, δεν τιμά καθόλου το ελληνικό Πανεπιστήμιο.

Παρασκευή 13 Δεκεμβρίου 2019

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΚΑΤΑΞΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ UNESCO


Η έγκριση μετ’ επαίνων της Ψαλτικής Τέχνης, από τη Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης της UNESCO για τη Διαφύλαξη της  Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στη 14η Συνεδρία της στη Μπογκοτά της Κολομβίας από την 9η έως τη 14η Δεκεμβρίου, είναι η κορυφαία πράξη μιας ιδέας που ξεκίνησε στο πλαίσιο των ερευνητικών προγραμμάτων μου στο πανεπιστήμιο Μακεδονίας της Θεσσαλονίκης πριν από 10 χρόνια. Η διεθνής αυτή αναγνώριση που προβάλλει τον Ελληνικό Πολιτισμό υποστηρίχθηκε θερμά από τη συμπολίτισσα πρόεδρο της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής της UNESCO στην Αθήνα κ. Αικατερίνη Τζιτζικώστα. Με τις υποδείξεις της προς τις ειδικές υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού της Ελλάδας, προωθήθηκε ο Φάκελος (Επιστημονική Εισήγηση, Τεχνικό Δελτίο, Στοιχεία Αντικειμένου) στη Δ/νση Νεώτερου Πολιτιστικού Αποθέματος και Άυλης  Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Έτσι η πρώτη θεσμική πράξη ολοκληρώθηκε από τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς στις 22/7/2015 του Υπουργείου Πολιτισμού με την έγκριση εγγραφής στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ψαλτικής Τέχνης (Βυζαντινής Μουσικής). Οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού με βάση τις παραπάνω θεσμικές, κρατικές ενέργειες και τις καταστατικές νομοθεσίες της UNESCO προώθησαν δεόντως το θέμα, με την ευχάριστη ως άνω κατάληξη.
Σημειώνεται ότι η ως άνω ένταξη στην UNESCO δεν αποτελεί μια μονομερή, υψηλή αναγνώριση της Βυζαντινής Μουσικής. Πρωτίστως το αντικείμενο της τέχνης αυτής, ως Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, τίθεται με ουσιαστικές παρεμβάσεις υπό τη προστασία της UNESCO. Πρόκειται δηλαδή για διεθνείς συμβάσεις και νομοθεσίες λήψης μέτρων που ενεργοποιούνται σε περιπτώσεις αξιοποίησης και προβολής, αλλά πρωτίστως κινδύνου αλλοίωσης και εξαφάνισης του Πολιτιστικού Αντικειμένου στο Κράτος που ανήκουν.
Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι η Βυζαντινή Μουσική αντιμετωπίζει πολλά εκπαιδευτικά και εκτελεστικά προβλήματα που οξύνονται κατά τα τελευταία χρόνια στον ιεροψαλτικό χώρο. Είναι προφανής η ανάγκη άμεσης λήψης σοβαρών μέτρων προστασίας από σοβαρές συλλογικές αποφάσεις αλλά και συνεκδοχικά ολοκληρωμένες επιστημονικές έρευνες.
Η ανάληψη μιας μεγάλης καμπάνιας δημοσιογραφικού τύπου, όπως πραγματοποιήθηκε αυτόματα από τα Κυπριακά δημοσιογραφικά κέντρα, εκτρέπουν το όλο θέμα της Βυζαντινής Μουσικής σε μονομερείς ποικίλες σκοπιμότητες που υποβαθμίζουν τον εκκλησιαστικό και θεολογικό χαρακτήρα της Βυζαντινής Ψαλτικής.
Άλλωστε η κυπριακή συμμετοχή κατόπιν προτροπής των πρωτοβουλιών του Ελληνικού Εθνικού Κέντρου όφειλε να προβάλει τις παραπάνω σοβαρές ενέργειες που προηγήθηκαν και ενεργοποιήθηκαν από το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας με ιδιαίτερη  σύνεση και προσοχή. Τις ενέργειες αυτές έπρεπε να προβάλει από κοινού η κυπριακή συμμετοχή που εντάχθηκε κατά τα τελευταία στάδια της διαδικασίας (τα τελευταία 2 χρόνια). Η δημοσιογραφική προβολή του θέματος από τη κυπριακή πλευρά υπενθυμίζει περισσότερο διαφημιστικές τακτικές λογικής μιας αγοράς που προσπαθεί να εκμεταλλευτεί μονομερώς το θέμα. Από λόγους σεβασμού προς το Εθνικό Κέντρο θα έπρεπε τουλάχιστον να αναφερθούν στις θεσμικές διαδικασίες του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού και του Πανεπιστημίου Μακεδονίας που επί μια δεκαετία προωθούσαν το θέμα.



ΕΓΚΡΙΣΗ ΨΑΛΤΙΚΗΣ ΣΤΗΝ ΑΥΛΗ ... by Antonios Alygizakis-a on Scribd

ΑΥΛΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ by Antonios Alygizakis-a on Scribd

Τετάρτη 15 Μαΐου 2019

ΔΙΟΡΘΟΔΟΞΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΛΙΒΑΝΟ TV 4Ε ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ 2019


Παρακολουθήσαμε την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στη θεόσωστη επαρχία του Παλαίφατου Πατριαρχείου Αντιοχείας. Στον ευλογημένο αυτό χώρο αναδύεται ακόμη το άρωμα της συρόφωνης και ελληνόφωνης Εκκλησίας. Με τις γόνιμες ανταλλαγές τους και την εμπνευσμένη διαρρύθμιση του βυζαντινού μέλους. Με τις αντιφωνίες του Ψαλτηρίου και των τροπαρίων. Με τις ασύγκριτες μελωδίες των αγίων μελωδών: Εφραίμ, Ρωμανού, Ιωάννη Δαμασκηνού, Κοσμά, Σαρούγ, Ισαάκ κ.ά. Με την συρόφωνη και ελληνόφωνη Οκτώηχο, σήμα κατατεθέν του μυστηρίου της Ανάστασης. Τέλος, με την αραβόφωνη Αναγέννηση!
Αναμέναμε η διορθόδοξη εκδήλωση βυζαντινής μουσικής του Λιβάνου να ήταν εγκεντρισμένη στις παραπάνω αρχετυπίες του λειτουργικού μέλους. Να ήταν ένα ιερό μνημόσυνο για τους Ορθόδοξους μελωδούς, αλλά και για τους διακεκριμένους Μουσικοδιδασκάλους και Πρωτοψάλτες, ιδιαίτερα της νεωτερικής εποχής: Ιάκωβο Ναυπλιώτη, Δημήτρη και Ηλία Αλ Μουρ και τους μαθητές τους, που διέσωσαν μνημοτεχνικά το έργο των μελωδών.
Αντίθετα, η Διορθόδοξη μουσική εκδήλωση του Λιβάνου αναλύθηκε σε φωνητικές εξάρσεις μεταποιημένων μεταγενέστερων αργών μελωδιών τύπου σύγχρονου τηλεοπτικού show. Κυριάρχησαν δηλαδή μονωδίες και χορωδιακές παρεμβάσεις με αντιαισθητικές και ανταγωνιστικές οξυφωνίες σε αυτονομημένη, ουσιαστικά, βάση. Δεν υπήρχε δηλαδή ένας γενικότερος σχεδιασμός και ένα μορφοποιημένο, συλλογικά, πρόγραμμα που να αποτρέψει οποιοδήποτε κορεσμό του ακροατηρίου. Γενικότερα, παρά το γεγονός ότι υπήρχαν μονωδιακές και χορωδιακές δυνατότητες, έλειπε σε μεγάλο ποσοστό το κλασσικό ρεπερτόριο ακόμη και στις ψάλτριες, που χρησιμοποίησαν νεωτερικές ανδρικές παρτιτούρες ψαλτικών οξυφωνικών τάσεων. Περιπτώσεις του λειτουργικού Τυπικού, που συνιστά πραεία φωνή.
Σε τελική ανάλυση από την μουσική εκδήλωση του Λιβάνου έλειπε το λειτουργικό ύφος και ήθος. Πρέπει δε να κατανοηθεί ότι, οποιαδήποτε προσπάθεια μετακίνησης του εκκλησιαστικού λειτουργικού άσματος σε δημόσιους χώρους, επιβάλλεται και πρέπει να είναι υποδειγματική. Να προετοιμάζει, δηλαδή, και τους μουσικούς και το ακροατήριο για τη θεία λατρεία και όχι να αλλοιώνει με κοσμικούς συνειρμούς τον μοναδικό αγιοπνευματικό χαρακτήρα του μέλους που είναι ο αναστάσιμος εγκαινισμός όλης της Κτίσης. Έτσι, περιφρονητικά, θα δοθεί τέλος στο διασυρμό των ιερών κειμένων και της μουσικής, που προωθείται ασύστολα στην Τηλεόραση και το Διαδίκτυο, μάλιστα από ψάλτες και κληρικούς!

Παρασκευή 26 Απριλίου 2019

Μεγάλη Πέμπτη 2019

Τα ιερά κείμενα των Ιερών Γραφών και η ιερογραφία των Θείων Ωδών διασύρονται από τηλεοπτικά σόου. Σε ένα προσωπικό καθαυτό "παραμουσικό" ιδίωμα άτεχνο, ανερμάτιστο, ηδονοπαθές και παράφορο, αντικληρικό με καταιγισμούς προβολέων, "ποιούντα ακκισμούς και επιτηδευμένας κινήσεις" όπως θα έλεγε και ο κοσμοκαλόγερος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης! Ντροπή! Ένας πολιτισμός και μία τέχνη χωρίς κανένα ενδιαφέρον αφημένη στην τύχη της και αφημένη από το λειτουργικό της μεγαλείο!

 Αντώνιος Ε. Αλυγιζάκης, Καθηγητής

Δευτέρα 22 Απριλίου 2019

Η καταξίωση της Βυζαντινής Μουσικής


Τα ψαλτικά ανάλεκτα θα φιλοξενήσουν μια σειρά από σημαντικά προβλήματα που παρουσιάζονται στο χώρο της βυζαντινής μουσικής. Από τα πιο σημαντικά θέματα θεωρούνται το εκπαιδευτικό και το εργασιακό. Μπροστά σ’ αυτούς τους δυο μεγάλους πυλώνες πρέπει οπωσδήποτε να υπάρξει ένα ενδιαφέρον για να καταξιωθεί επιτέλους αυτός ο χώρος της βυζαντινής μουσικής που μέχρι στιγμής πολλές φορές τα θέματά του αγγίζουν τα όρια της γραφικότητας.

Για τη γενική θεώρηση των προβλημάτων της βυζαντινής μουσικής θα παρουσιάσω ένα πίνακα που θα τα περιλαμβάνει. Αυτή τη στιγμή και μετά από μια πρόκληση που είχα από ένα ενδιαφερόμενο πρόσωπο θα ήθελα να ξεκινήσω αναπτύσσοντας μερικές θέσεις που αφορούν κυρίως το εκπαιδευτικό σύστημα και τους τίτλους των πτυχίων του αντικειμένου αυτού. Για να είμαι κατανοητός θα ήθελα να τονίσω από την αρχή ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν ουσιαστικά τίτλοι απονεμόμενοι για το αντικείμενο της βυζαντινής μουσικής. Εννοώ ότι τα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα δεν παρέχουν εκπαίδευση ολοκληρωμένη για ένα τίτλο όπως αυτόν που συζητάω αυτή τη στιγμή. Επομένως πρέπει να αναζητηθεί ένας φορέας μιας διαβαθμισμένης εκπαίδευσης στο χώρο της βυζαντινής μουσικής που να αιτιολογεί τον τίτλο.

Από την άλλη πλευρά υπάρχει η ωδειακή εκπαίδευση η οποία είναι πέρα για πέρα αδιαβάθμητη. Θα ήταν λοιπόν παράλογο να μιλάμε για το ότι ο θα μπορούσε ο καθένας να διορίζεται στο δημόσιο με ένα τέτοιο τίτλο. Με την ίδρυση των Πανεπιστημιακών Τμημάτων κανένα από αυτά δεν μπόρεσε ή δεν διοργάνωσε ανώτατες σπουδές εξειδικευμένες στο αντικείμενο της βυζαντινής μουσικής. Υπάρχει μια εξαίρεση, το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, όταν διορίστηκα σ’ αυτό το ίδρυμα, επειδή το τμήμα δημιούργησε εξειδικεύσεις στα όργανα και στη φωνητική μουσική θεώρησα ότι θα ήταν μια ευκαιρία να υπάρξει και ειδίκευση στη βυζαντινή μουσική. Και για την ευρωπαϊκή μουσική από τη μια πλευρά υπάρχει το Πανελλήνιο 

Σύστημα που αφορά την οργανική μουσική. Όμως για το αντικείμενο της βυζαντινής μουσικής, το σύστημα των εισαγωγικών εξετάσεων δε μας έδινε υποψηφίους. Συνεπώς οργανώθηκαν εσωτερικές εξετάσεις ανάμεσα στους εισακτέους στο τμήμα γενικώς. Οι περιπτώσεις ήταν σπάνιες, με ένα πολύ χαμηλό ποσοστό υποψηφίων που δε ξεπερνούσε τον αριθμό των 5 ατόμων, κάθε χρόνο, που θα μπορούσαν σχετικά να προχωρήσουν την εξειδίκευση στο χώρο αυτό με ατομικά μαθήματα. Από την εμπειρία μου διαπίστωσα ότι οι παραπάνω υποψήφιοι δεν είχαν τις απαιτούμενες γνώσεις, δηλαδή ένα επίπεδο φωνητικής μουσικής, όπως συνέβαινε στο χώρο της ευρωπαϊκής μουσικής. Δηλαδή στα όργανα και στη φωνητική της μουσικής αυτής υπήρχαν επιπέδου φοιτητές.

Με τα παραπάνω είναι ευνόητο ότι ακόμα και σήμερα, το σοβαρότατο πρόβλημα για τη βυζαντινή μουσική είναι ότι οι ωδειακές σπουδές δεν απέδιδαν και δεν αποδίδουν ένα επίπεδο σπουδών όπως είναι τα όργανα και η φωνητική στη ευρωπαϊκή μουσική. Επομένως το πρόβλημα μέχρι σήμερα παραμένει οξύτατο και δε θα λυθεί αν δεν υπάρξουν διαβαθμισμένες σπουδές κατώτερης και μέσης εκπαίδευσης. Ας το βάλουν καλά στο μυαλό τους όλοι αυτοί που θεωρούν ότι μπορούν με ασύμβατα πτυχία των ωδειακών σπουδών να λαμβάνουν τίτλους και να θεωρούνται ότι μπορούν να διδάσκουν ως καθηγητές ή και να χρησιμοποιούν το τίτλο αυτό. Βέβαια στην Ελλάδα μπορείς να είσαι ό,τι δηλώνεις. Ωστόσο σύμφωνα με τη νομοθεσία οι ψάλτες δε μπορούν να λάβουν τίτλους αν δε συμμορφωθούν προς ένα σύστημα σπουδών.

Η προσωπική μου αγωνία για την όλη αυτή κατάσταση με οδήγησε να συνεργαστώ με το Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου της Κύπρου στο τμήμα Θεολογίας, μήπως μπορούσε να υπάρξει μια λύση παροχής μεταπτυχιακών τίτλων στη βυζαντινή μουσική, τους οποίους θα μπορούσαν να παρακολουθήσουν οποιοιδήποτε φοιτητές της ανώτατης εκπαίδευσης οι οποίοι είχαν γνώσεις ανεκτές, καλλιτεχνικές δηλαδή πάνω στη φωνητική της βυζαντινής μουσικής και με ένα υπόβαθρο σχετικό με τη θεωρία και την ιστορία του αντικειμένου. Πρέπει να καταθέσω ότι για δυο χρόνια προσήλθαν στην εξειδίκευση δυο μόνο άτομα τα οποία κρίθηκαν επιτυχώς στην ειδική μεταπτυχιακή εργασία. Βέβαια πρέπει να υπογραμμίσω, ότι παρά την ενημέρωση που υπήρξε δεν παρουσιάστηκε ειδικό ενδιαφέρον.
Συμπερασματικά, ορισμένες κινήσεις από διάφορες θεσμικές πλευρές , ο νοών νοείτω, που προσπαθούν να παρουσιάσουν λύσεις με ημίμετρα είναι φυσικό ότι δε θα περάσουν. Θεωρείται δηλαδή ότι κάποια ιδρύματα βυζαντινής μουσικής, ωδειακού τύπου, προσεταιριζόμενα λύσεις και κρατικά κονδύλια δια βίου εκπαίδευσης είναι καταδικασμένα να πέσουν στο κενό. Πρέπει δηλαδή να γίνει κατανοητό το γεγονός ότι η βυζαντινή μουσική εκπαίδευση μέχρι τώρα είναι χαμηλού επιπέδου. Λύσεις παραμεθορίων σπουδών όπως τόλμησαν να κάνουν ορισμένοι είναι καταδικασμένες.

Σε τελική ανάλυση το πρόβλημα δεν ανήκει εξ ολοκλήρου στο Κράτος, αλλά και στην Εκκλησία. Είναι φυσικό ότι και οι ψάλτες κάποτε θα πρέπει να έχουν αναγνωρισμένες σπουδές. Κι αυτό για να έχουν την ικανότητα εργασιακά και να διορίζονται και να λαμβάνουν τις αποζημιώσεις σύμφωνα με τη κείμενη νομοθεσία. Και αναγνωρισμένες σπουδές όχι μόνο στη φωνητική και τη πρακτική της μουσικής αλλά και στη θεολογική τους κατάρτιση.